Geçtiğimiz hafta dolar tarihi bir rekor kırarak 1.95 TL seviyesinden döndü, borsada önemli kayıplar gerçekleşti, Merkez Bankası bir günde 350 milyon dolarlık müdahale yapmasına rağmen etkili olamadı ve faizler yükseldi. Peki bu yaşananların Gezi direnişi ile ilgisi var mı? Faiz lobisi ve uluslararası komplocular yeni bir hamleye mi girişti?
Uluslararası komplo argümanının daha demode hali olarak siyonizm, Gezi direnişinin hemen başında dile getirildi ancak pek tutmadı, artık moda olan faiz lobisi. Başbakan'a göre Türkiye bir uluslararası komplo ile karşı karşıya ve perde arkasındaki esas güç faiz lobisi. Tabii ki direnişçiler de "faiz lobisinin neferleri". Ancak Başbakan Yardımcısı A. Babacan'a "faiz lobisi kim? diye sorulduğunda, "faizlerin yüksek olmasından istifade
edenler" gibi yanıt olmayan bir yanıt verdi. Peki gerçekten de kim bu gizli güçler ve hükümetten ne istiyorlar?
Geçtiğimiz hafta faiz lobisi argümanını, uluslararası komplo iddiası ile destekleyerek güçlendirmeye çalışan hükümet yanlısı yazarlar kurguyu daha da genişletti. Örneğin İ. Karagül yaşanan olayların ekonomik temelli olduğunu ileri sürdü. Ona
göre mesele küresel ekonomik kriz nedeniyle gerileyen merkez ülkelerin,
kriz sürecinde öne çıkan Brezilya ve Türkiye gibi ülkeleri
cezalandırması: "Krizin bedeli bize ihraç ediliyor. Merkez, çevrenin
büyük yürüyüşünü durdurmak istiyor". M.A. Yıldırımtürk benzer bir görüşü ileri sürdü: "uluslararası piyasa oyuncuları, bu kez de
Taksim Gezi Parkı ağaçlarının kesilmesine karşı olan gençleri
tetikleyerek, hazırladıkları planı gerçekleştirdiler".
Nereden bakarsanız bakın, bu argümanların elle tutulur yanı yok. Kendimizi zorlayarak sosyal bilimler literatüründe bu argümanlara temel teşkil edebilecek herhangi bir kuram var mı diye düşündüğümüzde iki yaklaşım akla gelebilir. Bunlardan ilki, diğerine göre daha eklektik. Özellikle Karagül gibi yazarlar, Türkiye'de AKP'nin iktidara gelişini açıklarken kullandıkları "çevrenin merkeze yürüyüşü" metaforunu bir çeşit emperyalizm kuramıyla birleştirip, Türkiye gibi çevre ülkelerin gelişmiş merkez ülkelerin yerine geçmeye hazırlandığını ancak bunun karşısında önlerinin kesildiğini ileri sürüyorlar. Tabii ki böyle bir durumun gerçeklikle uzaktan yakından bir bağlantısı olmadığı açık.
Yine bir an için, komplo tarafını bir kenara koyarak hükümet taraftarı yazarların savundukları bu görüşü ciddiye alacak olursak, ileri sürdükleri faiz lobisi argümanı, finansal sermayeye karşı üretken sermayenin çıkarlarını savunan ve bir diğer burjuva ideolojisi olan Keynesciliğe benzetebiliriz (Keynes'e haksızlık etmek pahasına da olsa). Ancak ne AKP hükümeti spesifik olarak böyle bir kesimi temsil ediyor, ne de Türkiye'deki sermaye kategorik olarak böyle bir ayrım yapılmasına müsait bir şekilde örgütlenmiş durumda. Dolayısıyla, hükümetin bu argümanı neden dilinden düşürmediğini anlamak için, gelecek yıl yapılacak olan seçimleri de gözeten bir çerçeveden hareket ederek aşağıdaki soruların cevapları üzerine düşünmemiz gerekiyor.
Yine bir an için, komplo tarafını bir kenara koyarak hükümet taraftarı yazarların savundukları bu görüşü ciddiye alacak olursak, ileri sürdükleri faiz lobisi argümanı, finansal sermayeye karşı üretken sermayenin çıkarlarını savunan ve bir diğer burjuva ideolojisi olan Keynesciliğe benzetebiliriz (Keynes'e haksızlık etmek pahasına da olsa). Ancak ne AKP hükümeti spesifik olarak böyle bir kesimi temsil ediyor, ne de Türkiye'deki sermaye kategorik olarak böyle bir ayrım yapılmasına müsait bir şekilde örgütlenmiş durumda. Dolayısıyla, hükümetin bu argümanı neden dilinden düşürmediğini anlamak için, gelecek yıl yapılacak olan seçimleri de gözeten bir çerçeveden hareket ederek aşağıdaki soruların cevapları üzerine düşünmemiz gerekiyor.
AKP İktidarı Döneminde Faizler Düştü Mü?
Türkiye'deki faiz oranlarının geçtiğimiz on yıl boyunca, 1990'lı yıllarla karşılaştırırsak düştüğü doğrudur. Ancak gerek Hazine'nin borçlanma faizine, gerekse diğer faiz göstergelerine bakıldığında Türkiye'deki faizlerin gelişmiş ülkelere oranla hala daha yüksek olduğu rahatlıkla görülecektir. Dolayısıyla E. Özçelik 'in belirttiği gibi "ülke,
AKP’den önce bir ‘faiz cenneti’ idi ise, AKP döneminde de bu niteliğini
muhafaza ediyor".
Bir önceki on yıla (kabaca 1990'lar) göre geçtiğimiz on yılda (kabaca 2000'ler) faizlerin göreceli olarak düşmesinin iki temel nedeni var. Bunlardan ilki, 2001 krizi sonrasında Kemal Derviş öncülüğünde uygulamaya koyulan ve daha sonra AKP hükümeti tarafından da milim şaşmadan uygulanmaya devam eden neoliberal yeniden yapılanma programıdır. Bu program dahilindeki enflasyon karşıtı politikadaki görece başarı sayesinde, ki bu reel ücretlerin baskılanması sayesinde gerçekleşti, faiz olanları düşebilmiştir.
Ancak birinciyi mümkün kılan diğer gelişme Amerikan merkez bankası FED'in 11 Eylül 2001 saldırılarından sonra ekonomik çöküntü yaşayan ABD ekonomisini yeniden canlandırmak için faiz oranlarını sistematik olarak düşürmesidir. FED'in faizleri düşürmesinin diğer ülke ekonomilerine iki temel etkisi olmuştur. Bunlardan ilki, dünya genelinde rezerv para olarak tanınan doların diğer paralar nezdinde ucuzlaması, yani daha kolay erişilebilir olması. Diğeri de ABD'deki faizlerin düşmesinin doğrudan sonucu olarak, diğer ülke ekonomilerinin de faiz oranlarını en az ABD'deki düşüş oranında düşürmek için bir fırsat yakalamalarıdır.
Hükümet Neden Faiz Oranları Konusunda Bu Kadar Hassas?
Paranın fiyatı olarak faiz her dönemde tüm hükümetlerin hassas oldukları bir gösterge olagelmiştir. Faiz oranı bir yandan döviz kuru ve enflasyon gibi değişkenlerle ilişkili iken diğer yandan da ücretler ve kar oranları ile doğrudan bağlantılı. Ayrıca faiz oranı, merkez bankalarının piyasalara müdahale ederken kullandıkları temel araçlardan biri. Ancak bu gibi temel özelliklerinin yanında faizlerin özellikle son dönemde hükümet için özel bir anlamı olduğu söylenebilir.
Buna göre 2000'li yıllarda iç talebin ve dolayısıyla ücretlerin baskılanmasına dayanan enflasyon karşıtı politika çerçevesinde ekonomik büyüme dış talebe dayanıyordu. Ancak 2008 krizinden sonra dış talepteki daralma, iç piyasanın yeniden canlandırılmasıyla karşılanmaya çalışıldı. Bu canlandırma bir yandan sermayeye dağıtılan yeni teşvik paketleri ve kurtarma operasyonları yoluyla gerçekleştirilirken, diğer yandan da tüketici kredilerinin faiz oranları düşürülerek hayata geçirilmeye çalışıldı. Dolayısıyla iç talep, reel olarak alım güçleri azalmış geniş toplum kesimlerinin borçlanarak eski tüketim seviyelerini korumaları yoluyla canlandırılmaya çalışıldı.
Ancak Frogthregime Blog'da belirtildiği gibi "bireysel borçlanma aracılıyla yaratılan talep canlılığı sayesinde yakalanan yüksek büyüme oranları Türkiye’nin cari açık sorununu daha vahim hale getirirken, Türk Lirasının değerli tutulması çabası şirketlerin ve bankaların döviz cinsinden borçlanmasını teşvik ediyordu... Erdoğan ve çevresi, kredi genişlemesinin kontrol altına alınmasının mümkün olacağını ve “siyasi istikrar” sürdüğü müddetçe Türkiye’nin risk priminin daha da düşeceğini ve bunun üretken yatırımlara katkıda bulunacağını düşünüyor".
Buna göre 2000'li yıllarda iç talebin ve dolayısıyla ücretlerin baskılanmasına dayanan enflasyon karşıtı politika çerçevesinde ekonomik büyüme dış talebe dayanıyordu. Ancak 2008 krizinden sonra dış talepteki daralma, iç piyasanın yeniden canlandırılmasıyla karşılanmaya çalışıldı. Bu canlandırma bir yandan sermayeye dağıtılan yeni teşvik paketleri ve kurtarma operasyonları yoluyla gerçekleştirilirken, diğer yandan da tüketici kredilerinin faiz oranları düşürülerek hayata geçirilmeye çalışıldı. Dolayısıyla iç talep, reel olarak alım güçleri azalmış geniş toplum kesimlerinin borçlanarak eski tüketim seviyelerini korumaları yoluyla canlandırılmaya çalışıldı.
Ancak Frogthregime Blog'da belirtildiği gibi "bireysel borçlanma aracılıyla yaratılan talep canlılığı sayesinde yakalanan yüksek büyüme oranları Türkiye’nin cari açık sorununu daha vahim hale getirirken, Türk Lirasının değerli tutulması çabası şirketlerin ve bankaların döviz cinsinden borçlanmasını teşvik ediyordu... Erdoğan ve çevresi, kredi genişlemesinin kontrol altına alınmasının mümkün olacağını ve “siyasi istikrar” sürdüğü müddetçe Türkiye’nin risk priminin daha da düşeceğini ve bunun üretken yatırımlara katkıda bulunacağını düşünüyor".
Hükümetin planı 17 Mayıs tarihinde, yani Gezi Direnişi patlamadan kısa bir süre önce,
uluslararası kredi değerlendirme kuruluşlarının Türkiye'nin kredi notunu artırmaları ile işlemeye devam ediyordu. Zira bu not artışı
hükümet çevrelerince büyük bir sevinçle karşılanmış ve uluslararası
alemin de hükümetin başarılarını takdir ettiği yolunda açıklamalar
yapılmıştı. Dolayısıyla hükümet "her şey yolunda giderken nereden çıktı bu direniş" diye düşünüyor ve planlarının bozulma tehlikesinden çekindiği için sertleşiyor.
Hükümetin Esas Korkusu Ne?
Başbakan ve hükümetin bu kadar hırçın davranmasının esas nedeni sermayenin ürkmüş olması. Bu argümanı açmak için meseleye biraz daha geniş bir çerçeveden bakmak gerekiyor. Kapitalist toplumlarda hükümetlerin kaderi özel sektörün elindedir. Bunun nedeni ise sermayenin çok önemli bir yapısal güce, yani yatırım yapmama silahına sahip olmasıdır. Bu silah, ülkenin siyasi rejimine bakmaksızın, ekonomik sistem kapitalizme dayandığı sürece geçerlidir. Yani ister askeri diktatörlük olsun, isterse otoriter bir rejim ya da liberal demokratik sistem, fark etmez, siyasetçinin kaderi sermayedarın yatırım yapmasına, istihdam sağlamasına ve bunun sonucunda oluşacak ekonomik büyümeye bağlıdır.
Bunun sermaye hareketlerinin serbestleştiği ortamdaki bir diğer versiyonu da "sıcak paranın kaçışı"olarak ifade edilen süreçtir. Mantık benzer bir yerden işler: hükümetlerin kaderi sermayenin elindedir. Yurt dışından para girişi sürdükçe, yatırımlar, istihdam ve ekonomik büyüme gerçekleşir. Aksi bir durumda herhangi bir hükümetin ayakta kalması oldukça zorlaşır. Her iki durumu da kapsayan ortak kavram ise "yatırım iklimi"dir. Dolayısıyla, "yatırım iklimi" sermaye için iyi olduğu sürece, yani herhangi bir anti-kapitalist ya da gelirin daha adil bir şekilde bölüşülmesini savunan bir muhalif hareketin olmadığı, kentlerdeki kamusal alanlara sermaye tarafından el konulmasında sorunlarla karşılaşılmadığı, hükümetlerin bunları mümkün kılan (özel mülkiyeti güçlendirerek korumak gibi) hukuksal ve kurumsal düzenlemeleri hayata geçirdikleri sürece işler yolunda gidecektir.
AKP hükümeti 10 yılı aşan iktidar deneyimi sırasında bu temel kuralı çok iyi öğrendiğinden, sermayenin ürkmesinin, aslında kendi iktidarı için de bir tehdit oluşturduğunu çok iyi biliyor. Yani, hükümetin Gezi direnişine karşı bu denli sert reaksiyon göstermesinin en önemli nedeni siyasi "istikrarın" bozulma riskinin ortaya çıkmış olması.
İ. Demir, Babacan'ın bankacılık sistemini "camdan bir kaleye" benzeterek yaptığı "camdan yapılmış bir kalede oturuyorsanız, kimseye taş atmayacaksınız, taş attığınızda karşılığı kötü olur" açıklamasının, Türkiye ekonomisi için de geçerli olduğunu belirtiyor. Demir'e göre, önümüzdeki 12 ayda ödenmesi gereken dış borç 223 milyar dolar (yani Türkiye'nin GSMH'sinin yaklaşık yüzde 28'i) Türkiye ekonomisini ve dolayısıyla da "siyasi istikrarı" bir camdan kaleye dönüştürüyor. Dolayısıyla Babacan'ın benzetmesini kullanırsak, cama gelebilecek herhangi bir taş kalenin yıkılmasına neden olabilir.
Hükümetin Esas Stratejisi Ne?
Hükümetin stratejisinin özü şu: Hükümet mağdurluk ve mazlumluk kartını bir kez daha bir kazanma stratejisi olarak kullanmak için hazırlanıyor. K. Boratav hocanın belirttiği, hükümetin faiz lobisi argümanını ısrarla vurgulamasının gerisinde "halk kalkışmasını ekonomik bir bunalım izlerse, sorumluluğu 'karanlık dış güçlere' yıkmak işe yarayabilir"düşüncesi yatıyor. Dolayısıyla Gezi direnişi sürecinde hükümetin
yaptığı en kritik hamlelerden birinin, Türkiye toplumunun genetik kodlarında bulunan komplocu algıyı mobilize ederek ve yaşanacak muhtemel ekonomik olumsuzlukları bu yeni yarattıkları dış
düşmana tahvil etmeyi deneyerek, yani 10 yılı aşan bir iktidara rağmen Gezi sürecinde yine kendisinin mağdur edilmeye çalışıldığı algısını yayarak
süreci kendi lehine çevirme girişimi olduğunu söyleyebiliriz.
Bu kritik hamlenin bir
süredir konuşulan ancak zamanlama olarak tesadüfi bir şekilde geçtiğimiz
hafta Amerikan merkez bankası FED'in parasal genişleme sürecine son verebileceklerini ilan ettikleri bir döneme denk gelmesi bir anlamda hükümetin elini daha da rahatlatmış oldu. Buna göre FED, ABD'deki işsizlik oranının yüzde 7'nin altına düşmesi durumunda parasal genişleme programını durduracağını ve faizlerin yönünün bundan sonra artış olacağını ilan etti. Bu hemen yarın olacak bir gelişme değil, özellikle 2014'ten önce gerçekleşmesi beklenmiyor. Ancak FED açıklamasının bu kadar etki yapmasının nedeni, 2000'li yıllar boyunca süren ucuz döviz olanağının sonuna gelinmiş olmasının ilan edilmiş olması.
Dolayısıyla faiz lobisi hamlesiyle hükümet,
borsa'da gerçekleşen kayıplar ve doların tarihin en yüksek seviyesine
çıkması ya da ileride olabilecek daha ciddi ekonomik çalkantılarda karşısında kolaylıkla sorumluluğu dış düşmana
aktarabilmenin hesabını yapıyor. Gerçekten de henüz Gezi direnişi patlak vermeden, büyük ölçüde FED kararı beklentisi nedeniyle Türkiye gibi ülkelere gelen fon akımları azalma trendine girmişti. Buradan başlayan etki, direniş nedeniyle sermayenin ürkmesiyle daha da keskinleşiyor.
 |
| Kaynak: A.İ. Gelberi - https://twitter.com/aliihsangelberi/status/347689511850999808 |
 |
| Kaynak: A. Kibritçioğlu - https://twitter.com/akibritcioglu/status/348866980599697408/photo/1 |
Hala Anlamadın Mı? Seçim Kampanyası Çoktan Başladı!
Sonuç olarak herkesin anlamakta zorlandığı bir soruyu yeniden ortaya koymak gerekiyor: Gerçek olmadığı bu kadar açık olan direnişçilerin faiz lobisine çalıştıkları gibi absürt ve zorlama iddialar neden tekrar tekrar hem de ülkenin başbakanının ağzından yineleniyor? T.F. Oğuz'a göre hükümet yetkilileri gerçekten bunlara inanıyorlar, hatta başbakan "hiç bu kadar samimi olmamıştı". N. Mert ise bu sorunun cevabı için başbakanın psikolojisinden ziyade "iktidar zihniyetinin" sorgulanması gerektiğini öneriyor.
Ancak hükümetin bunlara inanıp inanmadığından bağımsız olarak ortaya çıkan duruma baktığımızda, başbakanın başta uluslararası komplo ve faiz lobisi olmak üzere bu gibi argümanları 2014 seçim kampanyasının bir parçası olarak kullanmaya başladığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Bir başka ifadeyle hükümet Gezi direnişinin ilk başlarında yaşadığı şaşkınlığı kısa bir süre içinde aşmış (başbakanın Afrika gezisi sonrası) ve bu süreci kendi lehine çevirmek için yeni bir stratejiyi uygulamaya koymuştur. Dolayısıyla Başbakan'ın gerçek olmadığı aşikar olan komplo teorilerini sürekli olarak tekrarlanması, hükümetin kendi cephesini konsolide etmek için bilinçli bir şekilde kurguladığı seçim stratejinin parçası olarak görülmeli.
Ancak hükümetin bunlara inanıp inanmadığından bağımsız olarak ortaya çıkan duruma baktığımızda, başbakanın başta uluslararası komplo ve faiz lobisi olmak üzere bu gibi argümanları 2014 seçim kampanyasının bir parçası olarak kullanmaya başladığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Bir başka ifadeyle hükümet Gezi direnişinin ilk başlarında yaşadığı şaşkınlığı kısa bir süre içinde aşmış (başbakanın Afrika gezisi sonrası) ve bu süreci kendi lehine çevirmek için yeni bir stratejiyi uygulamaya koymuştur. Dolayısıyla Başbakan'ın gerçek olmadığı aşikar olan komplo teorilerini sürekli olarak tekrarlanması, hükümetin kendi cephesini konsolide etmek için bilinçli bir şekilde kurguladığı seçim stratejinin parçası olarak görülmeli.
