Geçtiğimiz Cuma günü ABD'de Silikon Vadisi Bankası (SVB) battı. Bu 2008 krizinden bu yana yaşanan en büyük banka iflasıydı. Cuma gününden beri akıllarda olan soru şu: SVB'nin batışı bir iflas dalgasını getirerek daha genel bir finansal krizi tetikleyebilir mi? Satır başlarıyla kısa bir değerlendirme yaptım.
Arka Plan
SVB'nin batışını getiren dinamikleri uzun ve kısa dönemli olarak iki şekilde incelemek mümkün. İlk olarak uzun dönemli dinamiklere, arka plan başlığı altında işaret etmek istiyorum.
Uzun vadeli dinamiklerin ilki, Fed'in faiz artışı döneminde olması. Bilindiği gibi ABD merkez bankası Fed, pandemi sonrasında gelen enflasyonu dizginleyebilmek için faizleri sert bir şekilde artırmaya başladı. Tarihsel olarak Fed'in faiz artışı dönemleri resesyonlarla eşleşiyor. Ancak bazı durumlarda bu resesyonu getiren bir finansal kriz olabiliyor. Tıpkı 2008'de olduğu gibi. Dolayısıyla faiz artışları, finansman ve likidite olanaklarının daralması nedeniyle firmalar açısından bir eğik düzlem yaratıyor. Bu anlamıyla SVB'nin batışı, faiz artışlarının ilk kurbanı olarak görülebilir.
İkinci dinamik SVB'nin uzmanlaştığı teknoloji firmalarıyla ilgili. Pandemi döneminde rekor karlılığa ulaşan teknoloji firmalarının karlılığı, Fed'in faiz artışı sonrası gerilemeye başlamıştı. Bunun sonucunda yıl başından itibaren teknoloji firmaları onbinlerce çalışanını işten çıkardı. Esasında bunda bir sürpriz yok. Hatta Fed'in amacı, işsizliği artırarak talebi kısmak ve enflasyonu kontrol etmekti. Ancak düşük faiz ortamımnda kurulan ve büyük karlar yapmaya alışan bu firmaların ne kadarının faizlerin artmaya başladığı dönemde yaşayabileceği, uzun süredir tartışılan bir konuydu. Bu bağlamda SVB'nin batışı, pek çok teknoloji firmasının batışı için işaret fişeği anlamına geliyor.
SVB'nin Batışı
İkinci olarak, SVB'nin batışını getiren kısa dönemli dinamiklerine bakalım. Geçtiğimiz haftalarda gelen kredi derecelendirme firması Moody's'in SVB'nin kredi notunu düşüreceği bilgisi, batışı tetikleyen en önemli etkenlerden biriydi. Moody's bu kararını, bankanın finansal olarak riskli bir duruma gelmesi üzerine aldığını belirtiyor. Bu ise, yukarıda işaret ettiğim, Fed'in faizleri artırmasıyla bağlantılı.
 |
| Kaynak: NYT |
Şöyle ki: SVB kabul ettiği mevduatları uzun dönemli ve sabit getirili kağıtlara yatırmış, ancak Fed'in faiz artırması sonrası bu kağıtların değeri düşmesi, banka bilançosunu bozucu etki yapmış. SVB'nin bu sorunu çözebilmek için değeri düşen kağıtları satmaya başlaması ise, piyasadaki güveni bir anda buharlaştırmış ve bankada parası olan mevduat sahipleri hızla paraları çekmeye çalışmış. Cuma günkü iflasın kısa hikayesi bu.
İflası getiren önemli nedenlerden biri de, banka mevduatlarının çok küçük bir kısmının (yüzde 3'ten az) mevduat garantisi altında olması. Yani SVB'nin hücumlara (bank runs) açık bir banka olması. 2008 krizi sonrasında bankacılık ve finans sektörü ile ilgili yapılan onca düzenlemeden sonra bu nasıl olabilir diye sorabilirsiniz. İki hususu belirteyim.
İlki şu: SVB'nin batışı üzerine bankanın CEO'sunun, San Francisco Fed'in yönetim kurundan çıkarıldığı duyuruldu. Yanlış okumadınız! Batan bankanın yöneticisi aynı zamanda kendisini denetlemekle de sorumlu olan kurumun yönetiminde yer alıyordu. Hatta kendisi, 2008 krizinden sonra çıkarılan finansal sektörün daha sıkı düzenlenmesi için çıkarılan Dodd-Frank yasasından istisnalar getirilmesi konusunda lobi yapanların başında geliyordu.
İkincisi de şu: 2018 yılında Dodd-Frank yasasında istisnalar yapılması yönünde yapılan lobi faaliyetleri sonuç verdi ve Trump yönetimi bölgesel bankalar ile ilgili düzenlemelerin gevşetilmesine ilişkin bir yasa çıkardı. Yani, 2008 krizi bir daha tekrarlanmasın diye çıkarılan ve çıktığı anda dahi çok etkisiz olduğu pek çok gözlemci tarafından belirtilen düzenleme, Trump yönetimi tarafından geri alındı. Şu anda batan SVB'nin CEO'sunun, bu süreçte önemli rol oynayan aktörlerden biri olması, düzenleyici kurumların (devletin) firmalar tarafından ele geçirilmesinin (regulatory capture) tipik bir örneği olarak görülebilir.
 |
| Kaynak: NYT |
Dijital Çağda Bankalara Hücum
SVB'nin batışının bu denli hızlı olması, bir yönüyle de dijital çağla ilgili. Önceki dönemlerde banka hücumlarını insanların banka şubelerinin ya da ATM'lerin önünde kuyruk olmalarından anlıyorduk. Ancak şimdi fiziksel olarak bankaya gitmeye gerek kalmadan online bankacılık hizmetleri sayesinde çok daha yüksek miktarda mevduat, çok daha kısa sürede çekilebiliyor. Mevduatın büyük miktarlarda ve hızla erimesi bankalar için ölümcül. SVB, bu yönüyle de dijital çağda batan ilk büyük banka olma ünvanını taşıyacak.
Sonrası?
SVB'nin iflasının ekonomiye etkisi ne olabilir? İlk olarak, sigorta kapsamında olmayan mevduat sahibi firmalar bir anda hem nakit sıkıntısı çekmeye başladılar hem de yeni krediye erişimleri sınırlandı. Bu firmaların önümüzdeki haftadan itibaren çalışanların ücretlerini ödeyememe ya da piyasaya olan borçları erteleme gibi yollara saptığını görebiliriz.
Dahası, bu süreç pek çok firmanın zincirleme bir şekilde batmasına neden olabilir. Zaten pandemi sonrası dönemde işten çıkarmalarla giderek kan kaybeden teknoloji sektörü için işlerin daha da kötüleşmesi anlamına geliyor. Ancak elbette, kriz anı bazıları için yıkım, bazıları için de fırsat anlamına geliyor. Mevut kriz, nakdi bol olan büyüklerin likidite zorluğu yaşayan firmaları satın almaları için eşsiz bir dönem.
SVB'nin yönetimi devralan düzenleyici kurum Federal Deposit Insurance Corp (FDIC), 250 bin dolar ve altı mevduata güvence veriyor. Ancak bunun üzerindeki mevduatların ancak bankanın varlıklarının satılması sonrasında karşılanabileceği belirtilmiş durumda.
Bu düzenleme normal durumlar için geçerli. Yani FDIC kamu parasını kullanarak kurtarma operasyonları yapamıyor. Ancak banka iflasının sistematik risk yaratması durumunda, Fed'in Hazine Bankanlığı'nı hatta Başkan'ın onayı ile bu yapılabilir. Pazartesi günü piyasalar açıldığında bu tip bir garanti verilmediği durumda başka banka iflaslarının geleceği bir sır değil.
Baştaki soruya dönerek bu kısa değerlendirmeyi bitireyim: SVB'nin batışı bir iflas dalgasını getirebilir, ancak bunun daha genel bir finansal krizi tetikleyip tetiklemeyeceği düzenleyici kurumların alacağı önlemlere bağlı.